Tekst: Yoeke Nagel               04-04 2009 het AD

Geef toe, de gedachte is opgekomen: ‘En wat als ik nou straks ook mijn baan kwijt raak?’ De vraag is: welke gedachte volgde daarop? Voor veel mensen is de angst werkloos te worden zo’n somber beeld dat het direct weer weggestopt wordt in de lekkende krochten van ons onderbewuste. Niet aan denken! Dat is niet de slimste oplossing…

Eerst even wat anders. Lang, heel lang geleden, leek alles voor altijd z’n gangetje te zullen blijven gaan. Opstaan, ontbijt, naar de baas, geintje met de collega’s, werk, werk, werk, pauze en nog meer werk, terug naar huis, eten, vrije avond, slapen. En opnieuw. Opstaan, ontbijt, naar de baas…

Geef toe, de gedachte is opgekomen: ‘Is dit nou alles? Blijft het mijn hele leven zo saai?’ De vraag is: welke gedachte volgde daarop? ‘Schenk nog maar es in dan!’ scoort vermoedelijk hoog. Want elke baan heeft weliswaar z’n geestdodende aspecten, maar het is toch maar mooi een inkomen, de zekerheid dat vrouw en kinders, man en hond, huis, auto en sportschool betaald kunnen worden.

Die zekerheid is weg. Om ons heen worden banen opgegeten door de crisis en iedereen kan de volgende zijn zonder vaste baan.

Dat roept angstige gevoelens op, vooral bij mensen die hun leven lieten leiden door vanzelfsprekende gebeurtenissen. School, studie, baan. Wie crisissituaties grotendeels heeft weten te vermijden, kent niet het eigen vermogen om met crisis om te gaan. Als er dus gedwongen verandering komt in de bestaande situatie slaat de paniek toe. Hoe nu? “Mensen komen terecht in een soort achtbaan: niemand weet wat de volgende beweging zal gaan worden,” stelt Marinus Knoope, auteur van ‘De Creatiespiraal’ en al jarenlang managementcoach. “Maar als je in een achtbaan zit, zoals nu, en je probeert uit alle macht te ontkennen dat dat zo is door ‘gewoon’ te blijven doen, dan heb je er ook geen lol van. Gillen moet je! Laat de adrenaline maar spetteren! Dit is een tijd van spanning en avontuur. Er zijn nu dingen mogelijk die nooit zouden gebeuren als alle vaste patronen niet radicaal waren doorbroken. Kijk, als een adelaarsjong door z’n moeder het nest uit wordt gekieperd om te leren vliegen, dan is echt niet zijn eerste vlucht naar het RIAGG om te klagen dat hij zo lelijk behandeld werd. Dan gaat hij vliegen. En als hij in dat nest was gehouden, had hij dat niet gedaan. Dat principe geldt ook voor ontslag.”

Gouden tijden dus, in de ogen van Knoope, voor iedereen die z’n werk maar saai vond en veel liever… Ja, wát eigenlijk? Daar zit ‘m volgens Knoope de kneep. Door lang veilig te werken bij dezelfde baas, vergeten we wat ook alweer onze passie was, terwijl iedereen daarmee geboren werd. Passie is een natuurlijk gegeven, maar we weten het vaak knap de mond te snoeren of te reduceren tot ‘een hobby’. Alles overboord zetten om iets te gaan doen wat echt leuk is? Daar hebben we zélf natuurlijk een net iets te zware hypotheek, te dure pubers of te exotische vakantieverlangens… Die smoes gaat niet meer op. De economische crisis heeft ons alle vrijheid gegeven. Brrrrr… Griezelig!

“Lekker griezelen ja,” moedigt Knoope aan. “Dat geeft energie en ruimte. Vraag je af: ‘Heb ik het zo moeilijk als Nelson Mandela, gevangen op Robbeneiland? Nee? Dan gaat het nog met wat aanpassingen.”

We moeten ons eerst neerleggen bij de nieuwe werkelijkheid. Lastig. Ontslag verandert veel. Minder inkomen. Geen vanzelfsprekend antwoord meer kunnen geven op de vraag: ‘Wat doe je?’ Misschien toch maar eens het verhullende: ‘Ik ben ‘in between jobs’ eruit flappen. Geen collega’s meer als vanzelfsprekend sociaal netwerk. Geen dure en overbodige impulsaankopen. Geen vaste dagindeling meer. Geen voorspelbare toekomst. Geen opdrachten van iemand anders meer uitvoeren. Hm! Heel veel vrije tijd en veel vrijheid om die naar eigen keuze in te vullen – mits het niet teveel geld kost. Daar wordt het interessant. Want nu komt het erop aan om zelf keuzes te maken, richting te geven. “En dan uitzoeken waar je heen wilt vliegen nu je het nest uit bent gemikt. Waar ligt die persoonlijke passie ook weer? Maak daar werk van!” stelt Knoope.

In de jaren tachtig, de vorige crisis, ontstonden veel kleine bedrijfjes, opgezet door mensen die uit het nest van het grote bedrijfsleven waren gevallen. Een aantal daarvan groeide uit tot de grote bedrijven die nu zijn omgevallen in de financiële storm. Toch is ‘voor jezelf beginnen’ een heel aantrekkelijke manier om de eigen passie ten volle te benutten. Wie enthousiast is voor het werk dat hij of zij doet, zal daar immers ook gemakkelijk succesvol in zijn. In het bedrijfsleven wordt, vooral in Nederland, al jaren gebruik gemaakt van dat inzicht door overal HRM-afdelingen, Human Resource Management, uit de grond te stampen om het beste van elke werknemer naar boven te halen.

Het uitgangspunt voor de start van een eigen bedrijfje is nu gunstiger dan in die jaren tachtig en zeker dan in de beruchte jaren dertig, de vorige crisis: door het internet zijn de grenzen weggevallen en kan iedereen diensten aanbieden en aankopen tot ver buiten de landsgrenzen. Daardoor hoeft een passie niet te worden verbreed naar de behoefte van een beperkte groep mensen in de nabije omgeving. “Er kan een hele nieuwe vorm van bedrijfsvoering ontstaan. Een soort micro-economie: mensen bieden diensten aan en nemen diensten af. Zonder tussenkomst van banken, maar met gebruik van internet. Vind je het leuk om een kamer te schilderen of te boekhouden? Om muziek te maken of een tuin aan te leggen? Dan kun je dat in principe wereldwijd aanbieden en gaan doen. Het kapitalisme heeft ons geleerd dat we mogen streven naar verbetering van onszelf, waardoor mensen diensten van anderen zullen willen blijven afnemen,” hoopt Knoope. Over heel wat andere aspecten van het kapitalisme als economisch systeem is hij minder te spreken: “Volkomen achterhaald! De hele economie was gebaseerd op een verouderd idee over landsgrenzen, schaamteloze groei en goudwaarde. In de toplagen van het bedrijfsleven wordt enorm gezocht naar andere visies op geld en arbeid. Vrijwel niemand, op geen enkel niveau, is echt goed te spreken over hoe de economie in elkaar stak. Maar niemand kon er iets aan veranderen zolang niet iedereen tegelijk een verandering wilde of durfde doorzetten, over de landsgrenzen heen. Nu móeten we wel. We zijn eigenlijk allemaal als adelaarsjongen het nest uitgemikt. Tijd voor iets anders, zowel voor het individu als voor de samenleving en het bedrijfsleven in z’n geheel. Eindelijk komt er beweging in de zaak – en in ons.”

illustratie : Albo Helm

het AD zaterdag 04 04 2009